Η ραγδαία εξέλιξη της Τεχνητής Νοημοσύνη (ΤΝ/ΑΙ) επιβεβαιώνει αυτό που πολλοί ανέμεναν για δεκαετίες, ήτοι μία βαθιά μετασχηματιστική δύναμη που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ζούμε, εργαζόμαστε και οργανώνουμε τις επιχειρήσεις μας. Με αφορμή πρόσφατες έρευνες το παρόν άρθρο επιχειρεί να αποτυπώσει τα βασικά στοιχεία της επίδρασης της ΤΝ σε κοινωνικό, επιχειρησιακό και ηθικό επίπεδο.
Η ΤΝ δεν αποτελεί πλέον τεχνολογική περιέργεια ή ένα τεχνολογικό πείραμα. Έχοντας παρεισφρήσει σε κρίσιμους τομείς της καθημερινής μας ζωής, οι εφαρμογές της είναι ορατές σε διάφορα επίπεδα, όπως, μεταξύ άλλων, στην υγειονομική περίθαλψη, στην εκπαίδευση και στις προσωπικές αλληλεπιδράσεις. Παράλληλα, παρατηρείται έντονα η τάση για την υιοθέτηση τεχνολογικών εργαλείων προς την πλήρη αναδιάταξη οργανωτικών μοντέλων, όπου η συνεργασία ανθρώπου – μηχανής γίνεται ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Η σημασία έγκειται στο γεγονός ότι η ΤΝ δεν λειτουργεί απλώς ως εργαλείο αλλά ως φορέας αλλαγής, τόσο σε επίπεδο λειτουργιών όσο και σε επίπεδο δομών αξίας.
Στο επίπεδο των επιχειρήσεων και των οργανισμών, η ΤΝ επηρεάζει σε βάθος τον τρόπο που διεξάγεται η εργασία, η λήψη αποφάσεων και η δομή της αξίας. Μελέτες για την Οργανωσιακή Συμπεριφορά (Organisational Behaviour) καταδεικνύουν ότι εργαλεία όπως η ανάλυση συναισθημάτων (sentiment analysis) και η προγνωστική μοντελοποίηση (predictive modelling) ενισχύουν τη συμμετοχή των εργαζομένων (employee engagement) και την απόδοση (performance). Ταυτόχρονα όμως, αναδεικνύεται η έλλειψη εμπιστοσύνης, η ανασφάλεια των θέσεων εργασίας και η ανάγκη για στρατηγική ηγεσία και διακυβέρνηση της ΤΝ. Οι οργανισμοί αντιμετωπίζουν το δίλημμα είτε να ενσωματώνουν τη ΤΝ σε υπάρχοντα μοντέλα είτε να αναμορφώνουν ριζικά τα επιχειρησιακά τους σχήματα. Η μετάβαση προς οργανισμούς που εστιάζουν στις ικανότητες παρά στις παραδοσιακές θέσεις (skills-based organisations) αποτελεί ένα βασικό σημείο αλλαγής.
Η ένταξη της ΤΝ σε οργανωσιακά περιβάλλοντα δεν συνοδεύεται μόνο από ευκαιρίες αλλά και από σημαντικές ηθικές και ψυχολογικές προκλήσεις. Η μελέτη, για παράδειγμα, της Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στην εποχή της ΤΝ επισημαίνει ότι η υπερβολική εξάρτηση από αυτήν μπορεί να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη, να επηρεάσει τις «ψυχολογικές συμβάσεις» (psychological contracts) μεταξύ εργαζομένων και εργοδοσίας και να μειώσει το αίσθημα συμμετοχής των εργαζομένων. Επιπλέον, επισημαίνεται ο κίνδυνος της υποβάθμισης της ανθρώπινης αυτονομίας, της αύξησης της επιτήρησης και της φθίνουσας κινητικότητας στο εργασιακό περιβάλλον. Συνεπώς, η ενσωμάτωση της ΤΝ πρέπει να συνοδεύεται από διαφανείς και δίκαιες διαδικασίες, ανθρωποκεντρικό σχεδιασμό (human-centred design) και εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού.
Η δυναμική που δημιουργεί η ΤΝ απαιτεί από τους οργανισμούς και τις κοινωνίες να αρθούν σε ένα νέο επίπεδο ωριμότητας. Υπάρχει, όμως, η σαφής προειδοποίηση ότι η απλή υιοθέτηση εργαλείων ΤΝ δεν αρκεί. Χρειάζεται στρατηγικός σχεδιασμός, αλλαγή κουλτούρας και ανάπτυξη δεξιοτήτων για το ανθρώπινο δυναμικό, την ίδια στιγμή που επισημαίνεται ότι η πλήρης αξιοποίηση της ΤΝ δεν είναι αυτόματη, με το δυναμικό της να μένει εν πολλοίς ανεκμετάλλευτο.
Σημαντικά βήματα για το μέλλον τα οποία προτείνονται περιλαμβάνουν την επένδυση στην εκπαίδευση και την επαγγελματική κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού, τη δημιουργία διακυβέρνησης που διασφαλίζει διαφάνεια, αμεροληψία και υπευθυνότητα στα συστήματα ΤΝ και την αλλαγή της οργανωσιακής κουλτούρας προς πιο ευέλικτες, μαθησιακές και συμμετοχικές δομές.
Η ΤΝ, όπως αποτυπώνεται στην εφαρμογή της σήμερα, συνιστά μετασχηματιστικό παράγοντα σε πολλαπλά επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων του κοινωνικού, εκπαιδευτικού, του επιχειρησιακού και του τομέα της ηθικής. Η πρόκληση δεν είναι απλώς η τεχνολογική υιοθέτηση αλλά η συνειδητή ενσωμάτωσή της σε συστήματα αξιών που στοχεύουν στην ενδυνάμωση του ανθρώπου και την ανάπτυξη της οργανωσιακής κουλτούρας.
Οι οργανισμοί που θα καταφέρουν να συνδυάσουν ανθρώπινη κρίση, δημιουργικότητα και δεξιότητες με τεχνολογία ΤΝ, έχοντας ως πυξίδα την ηθική, θα είναι εκείνοι που όχι απλώς θα επιβιώσουν αλλά θα ηγηθούν στη νέα εποχή. Αντίθετα, η απουσία στρατηγικής, κουλτούρας και ανθρώπινης διάστασης μπορεί να οδηγήσει σε δυστοκία, διάχυση της εμπιστοσύνης ή και αντίδραση των μελών της οργάνωσης.
Η εποχή της ΤΝ δεν είναι απλώς τεχνολογική καινοτομία, αλλά ένα σημείο καμπής για τον τρόπο που κατανοούμε το έργο, την αξία και την ανθρώπινη συνύπαρξη στο εργασιακό περιβάλλον. Το ερώτημα πλέον δεν είναι εάν αλλά πώς και με ποιους όρους θα αξιοποιηθεί η Τεχνητή Νοημοσύνη προς όφελος όλων.
